Tâm lý học về Tiền – Những bí mật về tham vọng, sự thịnh vượng và hạnh phúc – Morgan Housel
- Không ai điên rồ
Mỗi chúng ta có các trải nghiệm khác nhau về tiền bạc, do chúng ta khác nhau khu vực địa lý, thời gian sinh sống, trải nghiệm giáo dục,… và nó hình thành các thói quen về tiền bạc rất khác nhau. Họ có thể làm điều gì đó điên rồ với tiền bạc của họ. Nhưng không ai là điên rồ cả.
- May mắn & rủi ro – Không có điều gì là tốt hay xấu như vẻ bề ngoài của nó cả
May mắn đóng góp 1 tỷ lệ khá lớn trong việc thành công trong đầu tư. Rất nhiều người thành công được là nhờ các may mắn liên tiếp đến với họ. Nhưng không thể phụ nhận họ cũng rất giỏi giang để biết tận dụng các may mắn đó. Rất nhiều thứ khi ta quyết định ở thời điểm đó ta không thể biết được đó là đúng hay sai, phải về sau này ta mới có được kết quả cuối cùng để nhận ra.
- Không bao giờ là đủ
1 số doanh nhân đã vô cùng thành đạt, vô cùng giầu có nhưng họ vẫn thực hiện các phi vụ lừa đảo, thao túng giá, giao dịch nội gián để tiếp tục kiếm thêm tiền. Mọi thứ sẽ trở nên nguy hiểm hơn khi ta có được gì đó và tiếp tục mong muốn có nhiều hơn – từ nhiền tiền hơn, nhiều quyền lực hơn, nhiều tiếng tăm hơn. Thói quan so sánh trong xã hội chính là vấn đề làm cho ta không thể biết đâu là đủ với bản thân chúng ta khi luôn thấy ngày càng gặp những người giầu có hơn, nổi tiếng hơn, quyền lực hơn ta.
- Sự tích tụ gây chấn động
Sự tích lũy cần được duy trì trong 1 thời gian dài, thật dài. 1 vài cú lợi nhuận lớn bất ngờ có thể lại là thảm họa đầu tư sau đó. Chúng ta cần là các đầu tư thu được lợi nhuận ổn định trong dài hạn, lâu dài. Vì điều này mới tạo ra được sức mạnh của lãi kép thật sự.
- Làm giầu và duy trì sự giầu có
Có rất nhiều người rất giỏi trong việc làm giầu, nhưng họ lại không giỏi trong việc duy trì sự giầu có đó. Đặc biệt nếu sự giầu có đến từ việc tình cờ bạc kiếm được rất nhiều do đặt cược may mắn, và sau thành công đó bạn càng tự tin để tiếp tục sử dụng đòn bẩy quá lớn để tiếp tục muốn giầu có hơn nhiều nhiều nữa. 1 sự đảo chiều xảy ra ở tương lai sẽ quyét sạch mọi thứ bạn đang có. Sự thành công về tiền bạc thực sự là bạn phải “sinh tồn” được thành công qua các biến động của nền kinh tế, của thị trường.
Kỹ năng kiếm tiền yêu cầu phải chấp nhận rủi ro, lạc quan, và lao mình ra thị trường. Nhưng kỹ năng giữ tiền lại yêu cầu điều ngược lại so với chấp nhận rủi ro. Nó yêu cầu sự khiêm nhường, và nội sợ rằng những gì bạn đã kiếm được có thể bị tước đi trong chớp mắt. Nó yêu cầu lối sống thanh đạm và biết chấp nhận rằng ít nhất 1 vài trong số những gì bạn đã kiếm được là nhờ sự may mắn, vì thế những thành công trong quá khứ không đáng tin cậy để có thể lặp lại vô hạn.
- Sự kiện sau chót, bạn thắng rồi
Các nhà sưu tầm nghệ thuật hoạt động như các quỹ đầu tư mạo hiểm, các quỹ chỉ số vì họ mua rất nhiều thứ và chờ đợi sự kiện sau chót ở 1 thời điểm xa xôi trong tương lai. 1 tác phẩm nghệ thuật trở nên nổi tiếng, hay 1 công ty được đầu tư thành công sẽ cứu vãn hiệu suất cho cả danh mục đầu tư trong rất nhiều năm trước đó.
- Tự do
khả năng kiểm soát được cuộc sống của bản thân là thước đo những cảm xúc tích cực của việc phát triển toàn diện có tính chính xác cao nhất, hơn tất cả các thước đo như tiền bạc, quyền lực, sự nổi tiếng hay 1 thước đó nào đó. Giá trị nội tại lớn nhất của tiền bạc chính là khả năng trao cho bạn sự kiểm soát thời gian.
- Nghịch lý người đàn ông trong xe oto
Mọi người nhìn chung mong muốn được tôn trọng và ngưỡng mộ bởi những người khác, và sử dụng tiền để mua những thứ xa xỉ có thể mang lại ít điều đó hơn là bạn tưởng. Thường người ta tập trung chủ yếu vào các món đồ xa xỉ đó, trầm trồ và mong muốn có nó, nhưng họ lại ít quan tâm tới người lái những chiếu xe Ferrari, hay chủ nhân các ngôi nhà lông lẫy, hay chủ nhân các món đồ xa xỉ.
- Của cải là thứ mà bạn không nhìn thấy
Cách duy nhất để giầu có là không tiêu số tiền mà bạn có. Đó không chỉ là cách duy nhất để tích lũy của cải, nó còn là định nghĩa của sự giầu có. Ta cần tránh xa việc mua sắm các món đồ xa xỉ, các xe oto đắt tiền, các ngôn nhà lộng lẫy, đặc biệt là ta lại vay để mua chúng. Càng mua các loại tài sản đó, bạn càng tiêu tiều đi và càng xa rời mục tiêu giầu có, chứ không phải mua chúng là bạn sẽ trở thành người giầu có.
Của cải là thứ được cất giấu đi. Đó là phần thu nhập không bị tiêu dùng. Của cải là 1 lựa chọn chưa được sử dụng để mua 1 món đồ gì đó sau này. Giá trị của nó nằm ở việc trao cho bạn các lựa chọn, sự linh hoạt, và sự tăng trưởng để 1 ngày nào đó mua được nhiều món đồ hơn bạn có khả năng lúc này.
- Tiết kiệm tiền
Việc xây dựng của cải không liên quan mấy đến mức thu nhập hay lãi suất đầu tư của bạn, mà liên quan rất nhiều đến tỷ lệ lãi suất tiết kiệm của bạn. Lãi suất đi đầu tư là thứ khó có thể kiểm soát được vì rất khó biết hiệu suất được bao nhiêu và có duy trì được lãi suất cao trong thời gian dài hay không. Nhưng phần còn lại của phương trình là tiết kiệm lại là thứ ta có thể kiểm soát được. Thực hiện lối sống thanh đạm, gia tăng tỷ lệ tiết kiệm sẽ đảm bảo việc gia tăng tài sản trong tương lai.
Tiền đề quan trọng nhất là bạn phải có tỷ lệ tiết kiệm, tiếp theo đó là bạn phải gia tăng sự khiêm tốn để tăng tỷ lệ tiết kiệm, điều này quan trọng hơn việc gia tăng thu nhập của bạn. Tiết kiệm là khoảng trống giữa cái tôi và nguồn thu nhập của bạn. Có rất nhiều người có mức thu nhập đáng kể lại tiết kiệm được rất ít tiền. Thật là chật vật và khó khăn khi bạn phải đi ngược lại bản năng khi hàng ngày bạn phải cố gắng khoe mẽ đến mức tối đa và bắt kịp với những người khác cũng đang làm điều tương tự.
Phần lớn mọi người tiết kiệm vì 1 mục tiêu nào đó như để mua nhà, mua xe. Nhưng ta nên tiết kiệm 1 cách mặc định không phải vì 1 mục đích cụ thể nào đó. Tiết kiệm là để phòng ngừa trong 1 thế giới biến động mà không thể lường trước được. Ngoài ra, việc tiết kiệm này sẽ giúp bạn đạt được sự kiểm soát với quỹ thời gian của mình, đến được tự do trong tương lai.
- Hợp lý > có lý
Con người không hành động theo lý trí lạnh lùng, con người có cảm xúc mãnh liệt và họ sẽ ưu tiên các lựa chọn hợp lý hơn là các lựa chọn thuần lý trí lạnh lùng. Rất nhiều phương pháp số học đưa ra các cách đầu tư, quản lý danh mục, chiến lược phù hợp logic, nhưng chúng ta lại bỏ qua nó vì nó gây ra cảm xúc lo lắng sợ hãi cho chúng ta. Chúng ta tìm kiếm cách phương án để làm sao phù hợp với cảm xúc của mình, cân bằng được cảm xúc.
- Ngạc nhiên chưa?
Lịch sử phần lớn là những nghiên cứu về các sự kiện bất ngờ. Nhưng nó thường được sử dụng bởi các nhà đầu tư và kinh tế học như 1 bản hướng dẫn không thể chính xác hơn cho tương lai. Những sự kiện kinh tế – chính trị quan trọng nhất lại thường xuất hiện mà chưa có tiền lệ trong quá khứ.
Lịch sử có thể là bản hướng dẫn sai lệch cho tương lai của nền kinh tế và thị trường cổ phiếu bởi vì nó không xét đến những sự thay đổi trong cấu trúc thường xảy ra ở thế giới ngày nay.
- Chừa chỗ cho sai lầm
Phần quan trọng nhất của mọi kế hoạch là lên kế hoạch phòng khi kế hoạch không diễn ra theo đúng kế hoạch. Ví dụ như khái niệm biên an toàn của Graham, ông coi đây là nơi chừa chỗ cho sai lầm hay dự phòng, là cách duy nhất hiệu quả để chống chọi trong 1 thế giới với các khả năng, chứ không phải sự chắc chắn. Và hầu hết các vấn đề liên quan tới tiền bạc đều không chắc chắn.
- Rồi bạn sẽ khác
Việc lập kế hoạch dài hạn khó khăn hơn trên thực tế bởi vì những mục tiêu và khao khát của mọi người có xu hướng thay đổi qua thời gian. Ta phải chấp nhận rằng các lựa chọn tương lai sẽ khác đi so với quá khứ và hiện tại.
- Không gì là miễn phí
Mọi thứ đều có giá của nó, và chìa khóa tiếp cận rất nhiều thứ liên quan đến tiền là tìm cho ra mức giá của nó và sẵn sàng chi trả. Rất nhiều thứ không hề thể hiện cho đến khi bạn đã trải nghiệm chúng trực tiếp, khi hóa đơn đã quá hạn.
S&P500 tăng 119 lần trong 50 năm, rất nhiều cổ phiếu tăng vài trăm lần trong thời gian đó. Việc cứ ngồi im hưởng lãi nghe thật đơn giản. Nhưng thật sự khi bạn đầu tư rồi sẽ thấy nó qua khó khăn để đạt được điều đó. Khi thị trường sụp đổ, bạn có duy trì được sự lạc quan về tầm nhìn tương lai hay không là điều rất khó khăn để làm được. Thị trường biến động là 1 mức phí bạn phải trả để đạt được 1 kết quả đầu tư lâu dài.
- Bạn & tôi
Những nhà đầu tư thường ngây thơ lắng nghe những tín hiệu từ các nhà đầu tư khác, những người tham gia vào trò chơi khác với họ. Mỗi nhà đầu tư có 1 cửa sổ thời gian khác nhau, có người với tầm nhìn 30 năm, người 10 năm, người 1 năm, và có người trong phiên. Nên cách họ đánh giá về cổ phiếu, định giá nó cũng rất khác nhau.
Bong bóng sẽ nổ ra khi các nhà giao dịch dài hạn lại lắng nghe ý kiến của những người giao dịch ngắn hạn, những người mà giao dịch dựa trên quán tính của tài sản trước đó.
- Nét quyến rũ của chủ nghĩa bi quan
Chủ nghĩa bi quan nghe có vẻ thông minh hơn và có vẻ hợp lý hơn chủ nghĩa lạc quan. Tiền là thứ phổ cập, nên nếu có điều gì xấu xảy ra sẽ ảnh hưởng tới tất cả mọi người. Mọi người thường có sự cường điều về lo sợ rủi ro cao gấp đôi sự hưng phấn khi có lợi nhuận. Thị trường lên thì được coi là bình thường, nhưng xuống lại là các hàng tít giật gân, hay thị trường lên thì không cần tìm lý do giải thích, nhưng khi xuống lại đi tìm đủ mọi lý do giải thích cho điều đó. Các tiến trình thì diễn ra chậm chạp tới nỗi khó nhận ra, nhưng sự thụt lùi lại diễn ra rất nhanh chóng.
Trông đợi mọi thứ trở nên tồi tệ là cách tốt nhất để được ngạc nhiên 1 cách mừng rỡ khi chúng không xảy ra. Đó có lẽ là lý do giải thích sự quyết rũ của chủ nghĩa bi quan.
- Khi bạn tin vào bất cứ điều gì
Thế giới bị thúc đẩy mạnh mẽ bởi các câu chuyện. Khi bạn nhìn vào thành phố, đất nước sẽ thấy cuộc sống không có nhiều thay đổi trước và sau 1 cuộc khủng hoảng tài chính. Nhưng khi nhìn vào các con số thống kê bạn sẽ thấy có sự trái ngược rất rõ ràng. Người ta giải thích các triển vọng kinh tế rất khác trước và sau khủng hoảng, dù đời sống người dân không có nhiều sự khác biệt gì đáng kể.
Chúng ta cũng có niềm tin mãnh liệt vào các dự báo, ta mong muốn mọi việc đều có thể dự báo và kiểm soát được.
- Tổng hợp lại
- Hãy thử mọi cách để tìm được sự khiêm nhường khi mọi thứ diễn ra suôn sẻ và sự tha thứ/lòng vị the khi chúng diễn ra theo chiều hướng xấu;
- Bớt cái tôi đi – sẽ giúp ta gia tăng được tiết kiệm, tăng thêm của cải;
- Quản lý tiền bạc của bạn theo cách giúp bạn ngủ ngon mỗi tối;
- Nếu bạn muốn làm tốt hơn với tư cách là 1 nhà đầu tư, thì điều có sức mạnh lớn nhất mà bạn có thể làm là gia tăng chân trời (cửa sổ – khoảng) thời gian của bạn;
- Cảm thấy ổn khi quá nhiều thứ trở nên tồi tệ. Bạn có thể sai lầ phân nửa thời gian mà vẫn kiếm được cả gia tài;
- Sử dụng tiền để có được sự kiểm soát thời gian;
- Hãy tốt bụng hơn và bớt khoe khoang đi;
- Tiết kiệm. Cứ tiết kiệm. Bạn không cần đến 1 lý do cụ thể để tiết kiệm;
- Xác định cái giá của thành công và sẵn sàng chi trả nó;
- Tôn thờ chỗ trống cho sai lầm: để lại chỗ cho sai lầm, chỗ đó để ta sửa sai;
- Tránh những điểm cực đoan trong các quyết định tài chính;
- Bạn nên yêu thích rủi ro bởi vì nó xứng đáng qua thời gian;
- Xác định trò chơi mà bạn đang chơi;
- Tôn trọng sự hỗn độn.
- Lời thú nhận
Có nhiều cách xử lý vấn đề, nhiều lựa chọn vì chúng ta bị cảm xúc tác động lên. Không có lựa chọn nào là xấu và tốt hoàn toàn, chúng ta lựa chọn điều mà ta thấy thoải mái và ngủ ngon mỗi tối.
