Phi lý trí (Rredictably Irrational) – Dan Ariely
Khám phá những động lực vô hình ẩn sau những quyết định của con người. Kinh tế học hành vi mà Dan Ariely nghiên cứu là sự kết hợp của tâm lý học và kinh tế học. Cuốn sách là các thực nghiệm tâm lý để chứng minh sự phi lý trí của con người, mà vốn các nền tảng kinh tế học giả định con người lý trí khi ra các quyết định.
- Sự thật về tính tương đối
Càng có nhiều thứ, chúng ta càng muốn có thêm nhiều hơn nữa. Và liều thuốc đặc trị duy nhất đó là hãy phá vỡ sự so sánh. Tâm trí con người rất thiếu logic khi họ nhìn vào tỷ lệ tương đối mà quên đi con số tuyệt đối. Như khi mua xe oto rất dễ dàng bạn them 10% để trang bị nâng cấp thêm 1 cái gì đó, nhưng lại vô cùng đắn đó mua thứ thật sự cần thiết cho gia đình hàng ngày với số tiền tương tự.
- Quan điểm sai lầm về cung và cầu
Ở đây là thí nghiệm về mỏ neo trong suy nghĩ của người tiêu dung. Không phải giá cả được định giá bởi cung – cầu. Mà giá rất thường xuyên bị ảnh hưởng bởi 1 mức giá bị mỏ neo định hình trước khi người mua/bán trả giá cho mặt hàng đó. Đặc biệt là các mặt hàng không có giá tiêu chuẩn niêm yết rõ rang.
- Cái giá của miễn phí
Khi miễn phí, người ta sẽ dành ưu tiên cho nó đầu tiên và đại đa số sẽ nhận hàng miễn phí dù có thể họ không cần đến nó. Khi kinh doanh, hay muốn thu hút dịch vụ, hay làm gì đó sự miễn phí sẽ tạo ra sụ kích thích mạnh mẽ vào đám đông và họ sẽ đổ xô để sử dụng thứ miễn phí đó.
- Cái giá của các quy chuẩn xã hội
Trong chúng ta có 2 quy chuẩn là quy chuẩn xã hội và quy chuẩn thị trường. Quy chuẩn thị trường có thể đem ra mua bán trao đổi như mua bán hàng hóa trả tiền. Nhưng quy chuẩn xã hội thì việc đem tiền ra trao đổi bị coi là không phù hợp. Trong quy chuẩn xã hội, mọi người sẵn sàng làm việc không công và hang say nếu có món quà đi kèm thay vì là trả tiền mặt tương đương món quà đó cho họ sẽ bị coi là không phù hợp.
- Ảnh hưởng của sự hưng phấn
Để đưa ra những quyết định đúng đắn, chúng ta cần trải nghiệm và hiểu được cảm xúc mà chúng ta sẽ trải qua khi đang ở trạng thái đối lập. Học cách rút ngắn khoảng cách khi ta ở trạng thái lạnh và trạng thái bị hưng phấn kích thích cao độ là điều cần thiết để đưa ra những quyết định quan trọng cho cuộc đời mỗi người.
- Vấn đề của sự trì hoãn và tự kiểm soát
Tất cả chúng ta đều bị sự trì hoãn kiểm soát mạnh mẽ trong việc thực hiện moi công việc và ta chỉ làm khi có các mốc thời gian cụ thể và có hình phạt nghiêm khắc đi kèm nếu ta vi phạm các mốc thời gian này. Thường việc đưa ra các chế tài này giúp hiệu quả tốt hơn là để cho ta tự do lựa chọn các mốc thời gian vì khi có sự tự do, chất lượng hoàn thành công việc rất thấp và hầu như chúng ta sẽ trì hoãn để cố hoàn thành khi thời hạn đã hết.
- Cái giá cao của sự sở hữu
Hầu hết chúng ta đều đánh giá giá trị món đồ chúng ta đang sở hữu cao hơn so với người đi mua đánh giá. Khi ta sở hữu nó ta có cảm giác sở hữu và giá trị nó đem lại rất lớn cho ta. Chúng ta thường bị cám dỗ liên tục mua mới các món đồ ngày càng cao cấp hơn, đắt tiền hơn và rất khó khăn để có thể hạ cấp xuống khi bị hiệu ứng sở hữu kiểm soát.
- Luôn để ngỏ các lựa chọn
Chúng ta ngày nay đang chạy theo đủ loại hoạt động khác nhau để mong tìm kiếm được sự yêu thích với cái gì đó, ta luốn tạo ra các phương án để có đường lui và luôn chuẩn bị nhiều đường lui, mua những thứ nhiều tính năng để phòng khi nào đó cần dùng tới,… mà quên mất việc cần dành đủ thời gian cho việc thật sự quan trọng.
Chúng ta sống trong sự quá tải thông tin, quá nhiều sự lựa chọn làm cho ta không biết nên hạn chế các lựa chọn lại mới có hiệu quả kinh tế. Quá nhiều lựa chọn sẽ làm cho tính kinh tế của nó kém đi rất nhiều.
- Hiệu ứng của sự mong đợi
Khi chúng ta tin vào 1 cái gì tốt, nó sẽ tốt, và khi ta tin vào nó tệ, nó sẽ tệ. Chúng đã làm thay đổi cả niềm tin của chúng ta và cả trải nghiệm của chúng ta với những thứ chúng ta nghĩ trước khi ta trải nghiệm nó. Khi có định hình niềm tin trước đó thì chúng ta sẽ bị định hướng trải nghiệm theo niềm tin đó. Khi quan điểm của 1 nhóm cộng đồng về 1 sản phẩm, dịch vụ nào đó sẽ tạo ra sự rập khuôn vào niềm tin của ta cho dù ta chưa sử dụng nó và cho dù ta có trải nghiệm nó thường sẽ bị đi theo niềm tin rập khuôn trước đó.
Thí vụ về Coca và Pepsi là thí dụ nổi tiếng. Nếu không dán nhãn thì người tiêu dung không phân biệt được đâu là loại nào và hương vị nào tốt hơn, nhưng nếu dán nhạn vào thì người ta lại cho rằng Coca ngon hơn Pepsi.
Việc loại bỏ định kiến này là không thể, vì ai cũng sẽ bị ảnh hưởng bởi 1 số định kiến trong xã hội hay cộng đồng về 1 số vấn đề nào đó. Chúng ta chỉ cần biết rằng ta đang có định kiến và rèn luyện sẵn sàng chấp nhận ý kiến bên thứ 3 khác, và nhận thức được rằng ta đang nhìn nhận sự thật không thật sự khách quan.
- Sức mạnh của giá cả
Kỳ vọng làm thay đổi cách chung ta nhận thức va cảm nhận trải nghiệm. khám phá tác dụng của giả dược, chúng ta sẽ thấy không chỉ niềm tin và sự kỳ vọng ảnh hưởng tới việc chúng ta nhận thức, diễn giải, hình ảnh, mùi vị, và các hiện tượng cảm giác khác như thế nào mà các kỳ vọng cũng có thể tác động rất lớn đến chúng ta bằng cách thay đổi các trải nghiệm chủ quan và khách quan.
Rất nhiều loại thuốc khi được niêm yết giá cao người bệnh có cảm giác nhanh chóng khỏe hơn, trong khi nếu nó giá thấp người bệnh sẽ thấy rất ít tác dụng. Hiệu ứng giả dược đã tác động mạnh vào trải nghiệm của khách hang và tạo ra lỗ hổng cho các hãng dược kiếm được lợi nhuận rất lớn khi quan điểm rằng thuốc càng đắt càng tốt.
Khi nghĩ tới tác dụng của giả dược, mọi người thường cho đó “chỉ là tâm lý”. Nhưng trong thực tế. sức mạnh giả dược thật đáng kinh ngạc. Nó có tác dụng làm giảm mức độ căng thẳng, thay đổi số lầ tiết hormone, thay đổi hệ miễn dịch,…
- Tác động của bối cảnh đến tính cách – phần I
Sự trung thực được cho là thực hiện các hành vi theo chuẩn mực, đạo đức xã hội. Chúng ta sinh ra và lớn lên sẽ hành đông trong chừng mực phù hợp với xã hội và điều này tạo cho ta 1 sự trung thực tương đối. Khi đánh giá chi phí – lợi ích cho việc trung thực đó con người sẽ đưa ra quyết định là tiếp tục trung thực tới cùng hay chỉ trung thực với các lợi ích nhỏ.
Có 1 điều này nếu những người có ý định vi phạm và gian lân, nhưng họ mà đọc được các lời răn trước đó, hay các lời thế công việc thì việc vi phạm các quy tắc để gian lận sẽ giảm đi đáng kể sau khi họ đọc nó.
Con người sẽ thực hiện hành vi gian lận khi họ có cơ hội nhưng họ không gian lận nhiều như họ có thể. Hơn nữa, ngay khi họ nghĩ về sự trung thự, bằng cách nhớ lại mười lời ran của chúa hay ký 1 lời cam kết đơn giản, họ sẽ dừng hành vi gian lận ngay lập tức.
- Tác động của bối cảnh đến tính cách – phần II
Với các gian lận tài chính như các vụ bê bối Enron, động cơ gian dối tiền bạc trực tiếp là không có. Nhưng họ đã tự lừa đối bản thân rằng các gian dối số liệu tài chính đó là giúp ích cho công ty, con bản thân và cho các cổ đông.
Chúng ta cũng thường có xu hướng gian lận nhiều hơn với các hành động phi tiền tệ, chẳng hạn lấy cây bút ở công ty về nhà, lấy non coca miễn phí ở tủ lạnh…. Nhưng sẽ ít gian lận hơn trong các vấn đề liên quan tới đồng tiện mặt thực tế.
Trong thực tế, dù người tốt nhất mà ta biết cũng có thể có những lúc có hành động vượt qua các chuẩn mực đạo đức mà họ theo đuổi do các hoàn cảnh xung quanh tác động tới họ làm cho họ bị mù quang. Sự mù quang này cho phép họ hành động để đạt lợi ích kinh tế mà bỏ qua các tiêu chuẩn đạo đức.
- Bia và những bữa ăn miễn phí
Chúng ta thường trì hoãn thời gian thực hiện các kế hoạch nghỉ hưu nên dù biết tiết kiệm chưa đủ và tương lai bất ổn nhưng ta luôn trì hoãn việc thực hiện tiết kiệm, đầu tư để khi về hưu được cuộc sống thoải mái. Cách dễ nhất để thực hiện điều này là nên lựa chọn việc mỗi khi có lương sẽ tự động cắt đi 10-15% lương hàng tháng sang tài khoản tiết kiệm và đầu tư, điều đó bắt buộc chúng ta phải cân đối lại chi tiêu ở phần còn lại.
